|
Odtworzenie
historii klasztoru cysterek w Toruniu nie jest łatwe, bowiem nie
zachowały się archiwa kościoła św. Jakuba przekazane wraz z
zabudowaniami klasztornymi protestantom. Możemy jedynie mniemać,
iż cysterki sprowadzone zostały do Torunia przez wielkiego mistrza
Zakonu Krzyżackiego Hanno von Sangershausena w 1263 r. W 1341 r.
wielki mistrz Dietrich von Altenburg nadał cysterkom prawo patronatu
nad kościołem
św. Jakuba, probostwem i przykościelną szkołą. Na jego
polecenie połączono konwent cysterek i benedyktynek. Potwierdzając
połączenie obu konwentów, Ludwik Konig przekazał patronat nie tylko
nad szkołą, ale również nad probostwem i kościołem
św. Jakuba, a
także dobrami cysterek. Od tego momentu cysterki toruńskie
pozostawały pod zarządem ksieni benedyktynek. W 1349 r. wysłano
pięć sióstr do Królewca, celem założenia tam nowego klasztoru
cysterskiego. W 1391 r., klasztor benedyktynek strawił pożar.
Wówczas zakonnice przeniosły się do obiektu po cysterkach przy
Kościele
św. Jakuba.
Dzięki licznym darowiznom udało się odbudować klasztor i kościół, do
którego w 1410 r. zakonnice powróciły. Część mniszek pozostała na
nowym miejscu, tworząc tym samym klasztor filialny. Na skutek zarazy
panującej w II połowie XVI wieku wszystkie zakonnice zmarły i w 1579
r. kościół i klasztor przejęli ewangelicy. Protestanci postanowili
również przejąć podupadły już nieco główny klasztor. Na skutek
podstępu odebrano zakonnicom dokumenty dotyczące praw własności
klasztoru. W sytuacji, gdy mniszki nie mogły już udowodnić swych
praw do obiektów, protestanci bezpodstawnie odebrali im kościół,
zabudowania gospodarcze i część budynku klasztornego, w którym
natychmiast utworzyli przytułek dla ubogich ewangeliczek,
umieszczając w nim kilkanaście kobiet. Zabudowania gospodarcze
zostały rozebrane. W ciągu pierwszego wieku swego istnienia klasztor
kilkakrotnie zmieniał swoją siedzibę, przenosząc się do różnych
kościołów toruńskich: Świętego Krzyża, św. Wawrzyńca, św. Jakuba i w
1415 r. znów do kościoła Świętego Ducha.
Kościół
św. Jakuba - pochodzi z XIV w. Był kościołem farnym dla dawnego
Nowego Miasta Torunia. Jego budowę rozpoczęto w 1309 r. (informacja:
gotycki napis na żółtej i zielonej glazurowanej cegle obiegającej
prezbiterium). Budowę zakończono ok. 1350 r.; posiada bazylikowy
układ, łuki odporowe, liczne elementy ozdobne w postaci sterczyn,
blend i cegły glazurowanej, o
tradycji wychodzącej z górnoreńskiej architektury kamiennej (Strassburg). Wyjątkowy
jest szczyt wschodni prezbiterium, o niezwykle bogatej strukturze i
dekoracji. Blendy wypełniały malarskie dekoracje maswerkowe. Wnętrze
zostało pobielone w okresie luterańskim (1557-1667).
Z wyposażenia
pocysterskiego: ceramiczny fryz z 1311 r. (z napisem
upamiętniającym położenie pierwszego kamienia pod budowę świątyni);
krypta grzebalna w podziemiach, w których pochowane są
zakonnice (niedostępne zwiedzającym); polichromie ścienne,
m.in.: cykl malowideł o
tematyce Sądu Ostatecznego z lat 1350-1360 - w części zachodniej
ilustracja do żywota św. Marii Magdaleny z 1380-1390 (ścienny
odpowiednik retabulum ołtarzowego ze scenami z życia) i wizerunki
świętych; kilka rzeźb (najcenniejszy jest krucyfiks mistyczny w
formie Drzewa Życia); ponadto Madonna z Dzieciątkiem (XIVw); czarny
Krucyfiks uważany za cudowny; Madonna z Dzieciątkiem z (XV/XVIw -
tzw. Różańcowa); symultaniczny obraz Pasji (ok.XVw.).
Z
późniejszego wyposażenia warto zwrócić uwagę na: wielki barokowy
ołtarz z 1731 r.,
w którego nastawie umieszczono obraz
przedstawiający patrona świątyni - św. Jakuba Starszego; drewnianą
barokową chrzcielnicę z poł. XVII w. (czasza z XV w.); emporę muzyczną
na której w 1611 r. zainstalowano bogato rzeźbiony prospekt
organowy; rokokową ambonę z 1770 r., belka łuku tęczowego z
1731r. stalle z pocz. XVII w.
Kościół św.
Jakuba wraz z toruńską starówką został w 1997r. wpisany na Listę
Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Z dawnego
klasztoru zachował się w dobrym stanie budynek ze skrzydła
zachodniego (patrz: na południe od kościoła), w formie prostokąta
(piętrowy, dwutraktowy). Usytuowany w tylnym trakcie korytarz
prawdopodobnie odpowiada przebiegowi dawnego krużganku
klasztornego. Obiekt nakryty dachem dwuspadowym o symetrycznym
układzie okien i wejściem w centrum. Proweniencję średniowieczną
potwierdzają gotycki wątek cegieł i piwniczne piękne gotyckie
sklepienia krzyżowe. Przy wejściu znajduje się okienko - nisza z
dobrze zachowanym rozbudowanym barokowym obramieniem. Hipotetycznie
na terenie obecnego ogrodu (na wschód od wspomnianego budynku) mogło
być usytuowane jedno skrzydło klasztoru i budynki gospodarcze. Po
północnej stronie kościoła (ul. Szpitalna) usytuowany jest piętrowy
budynek szpitalny. Posiada wygląd nowożytny lecz pochodzi z czasów
średniowiecznych. Na jego fasadzie - krucyfiks z XV wieku. Dawne
kościoły -
św. Ducha i św. Krzyża, z którymi związane były
cysterki - benedyktynki nie zachowały się do współczesności. Do ich
tradycji nawiązują nazwy: bramy klasztornej i ulicy za tą bramą
noszącej nazwę ul. Św. Ducha. Na terenie kościoła i klasztoru
Świętego Krzyża, gdzie znajduje się obecnie plac z zielenią przed
Muzeum Etnograficznym, badania archeologiczne odsłoniły relikty
kościoła i klasztoru.
Zwiedzanie:
- lipiec-sierpień (od wtorku do niedzieli) 12.00-15.00;
- pozostałe miesiące - na pół godziny przed nabożeństwem;
ks.
A.Wawrzyniak, proboszcz parafii p.w. Św. Jakuba Apostoła
Rynek
Nowomiejski 6, 87-100 Toruń (siedziba parafii) tel.(056) 6222924
Kosciół -
ul.Św. Jakuba 22/Szpitalna 3,
www.it.toruń.pl
Informacja
turystyczna:
Punkt Informacji Turystycznej:
www.it.toruń.pl
Obsługa
turystyczna: (przewodnicy, organizacja zwiedzania)
- BORT-PTTK
ul. Rapackiego 2,
tel.
056-6224926
- oddział
przewodnicki PTTK ul.Fosa Staromiejska 6,
tel.056-6210422 |
